Od lat przyjmuje się, że dla zdrowych zębów niezbędna jest odpowiednia dostawa fluoru, wpływającego na mineralizację szkliwa. Wskazuje się na zwracanie uwagi na zawartość tego pierwiastka w pastach do zębów, a u dzieci w wieku szkolnym wprowadza się dodatkową profilaktykę z uwzględnieniem fluoru. Istnieją jednak zdania naukowców mówiące o toksyczności pierwiastka.
Codzienne i powszechne wykorzystywanie związków fluoru w stomatologii i medycynie, przy jednoczesnym zwiększającym się niebezpieczeństwie przemysłowym i cywilizacyjnym powodują wzrost niekorzystnego wpływu nadmiernego narażenia na fluor. Toksyczność zależna jest od dawki, jaka jest dostarczana oraz ekspozycji. W materiałach naukowych funkcjonuje pojęcie prawdopodobnie toksycznej dawki (PDT), która jest wskaźnikiem wykorzystywanym w zależności od wieku i wagi ciała, oceniającym możliwe zagrożenie toksyczne, jakie mogą być stwarzane przez zawierające fluor środki profilaktyki próchnicy stosowane nieprawidłowo. W przypadku fluoru zgodnie z wnioskami G.M. Whitforda (1990 r.) PDT wynosi 5 mg F na 1 kg masy ciała. To ilość określona jako minimalna dawka mogąca wywołać toksyczne objawy, a nawet doprowadzić do śmierci. Przyjęcie PDT fluoru wiąże się z koniecznością natychmiastowej interwencji lub hospitalizacji.
Po spożyciu zbyt dużej dawki fluoru pojawiają się takie objawy, jak nudności, bóle brzucha, wzmożone wydzielanie śliny czy wymioty, mogą także występować bóle głowy, osłabienie i nadmierne pocenie się. Co dzieję się, gdy spożyta ilość jest zbliżona do potencjalnie śmiertelnej? Pojawiają się silne bóle mięśni i skurcze kończyn, spada wydolność układu sercowo-naczyniowego, pojawia się arytmia, spadek ciśnienia zaburzenia pracy układu oddechowego i pracy nerek. Niektóre z tych objawów wskazują na zaburzenia gospodarką elektrolitową. Patomechanizm działania związków fluoru polega na hamowaniu procesów enzymatycznych, wytwarzaniu nierozpuszczalnego fluorku wapnia (CaF2) powodującego spadek ilości wapnia we krwi, a wzrost potasu, na wstrząsie oraz uszkadzaniu narządów wewnętrznych. Jednak tak ostre zatrucia zdarzają się rzadko. Objawy przewlekłego zatrucia fluorem może być spowodowane także częstym narażeniem na niskie dawki fluoru. Pierwiastek hamuje prawidłowy rozwój zawiązków zębowych powodując hypomineralizację i fluorozę szkliwa. Nadmierne nagromadzenie się fluoru, mogące wynikać z połykania przez dłuższy czas pewnych ilości substancji zawierających ten pierwiastek nawet w niskich stężeniach, prowadzi do fluorozy zębów i szkieletu. Zaburzenie nazywane fluorozą zębów ma pochodzenie rozwojowe. Definiuje się ją jako stan patologiczny, który powstał w efekcie zbyt dużej podaży związków fluoru w okresie rozwoju szkliwa. Objawia się występowaniem pojedynczych lub zlewających się pasm lub plam opalizujących w kolorze kredowobiałym lub brunatnym, występowaniem zagłębień, a nawet ubytków szkliwa, mogących wpływać na kształt zęba. Sama zębina jest wtedy słabiej zmineralizowana. Stopień zaawansowania fluorozy zależy od takich czynników, jak stężenie związków fluoru w wodzie pitnej, od czasu ekspozycji na pierwiastek, a także od indywidualnych predyspozycji organizmu oraz wpływów środowiskowych. Nie bez znaczenia jest także dieta, gdyż magnez i wapń w niej zawarte mogą ograniczać wchłanianie fluoru – niedobór tych składników odżywczych w pożywieniu może sprzyjać występowaniu i rozwojowi fluorozy.
Czy wiesz, że:
(...) Obliczono, że szczotkowanie zębów pastą z fluorem o zawartości 1 g zwiększy dzienny pobór fluoru o 50% w stosunku do ilości pochodzącej z pokarmów. Przy szczotkowaniu 2 razy dziennie pobór może być jeszcze większy. (...) Niektórzy autorzy sądzą, że używanie fluorków w postaci past i płukanek może istotnie przyczynić się do podwyższenia całodziennej dawki tego jonu. (...)
W kościach, a więc i w zębach fluor kumuluje się przez całe życie. Większa jego ilość znajduje się w kości gąbczastej ze względu na lepsze ukrwienie. Zbyt długie narażenie na wysokie dawki fluoru powoduje wyżej opisane zmiany w budowie i właściwościach kości i zębów. W większości przypadków przedmiotem podejmowanych badań jest przewlekła toksyczność związków fluoru w odniesieniu do zmiany struktury kości i zębów oraz do gromadzenia się pierwiastka w tkankach ulegających zwapnieniu. Zwraca się uwagę na ewentualność zaburzania detoksykacji związków fluoru podawanych drogą doustną w trakcie powszechnie stosowanego leczenia próchnicy i osteoporozy.
Aktualnie przyjętym jest, że wykorzystywanie miejscowo związków fluoru w obrębie jamy ustnej jest najbardziej skuteczną metodą zapobiegania próchnicy zębów. Jednakże stosowanie past do zębów z fluorem oraz sama fluoryzacja profilaktyczna musi być kontrolowana, w szczególności przy zastosowaniu u dzieci. Objawy zatrucia fluorem, w szczególności jelitowo-żołądkowe mogą być niezauważalne przez rodziców dziecka lub są kojarzone z kolką, niestrawnością lub infekcją zwłaszcza, jeśli opiekunowie nie widzieli lub nie byli świadomi faktu spożycia fluoru.
G.M. Whitford uważa, że w większości produktów stomatologicznych ilości fluoru przekraczają PTD dla małych dzieci. W celu zminimalizowania ewentualnego szkodliwego działania preparatów fluorkowych sugeruje się m.in.:
- kontrolowanie stosowania przez dzieci produktów fluorkowych,
- nauka od wczesnego dzieciństwa wypluwania preparatów fluorkowych po zabiegu,
- nakładanie odpowiedniej ilości preparatu na szczoteczkę lub aplikator,
- przechowywanie preparatów fluorkowych w miejscach niedostępnych dla dzieci,
- edukowanie personelu medycznego, studentów i organizatorów opieki zdrowotnej o ewentualnych zagrożeniach wynikających z przedawkowania.
Innym sugerowanym rozwiązaniem może być zastosowanie preparatów niezawierających fluoru, a substancję zastępczą, wpływającą na zwiększanie zmineralizowania szkliwa lub na ograniczenie jego demineralizacji. Taką substancją jest na przykład ksylitol. To pochodna cukru, występująca naturalnie np. w rodzynkach, malinach, truskawkach, śliwkach, kalafiorze czy cebuli. Na skalę przemysłową uzyskiwany najczęściej z brzozy. Poza wpływem na mineralizację ksylitom ma także właściwości redukujące osad nazębny oraz hamujące rozwój drobnoustrojów związanych z tworzeniem się płytki nazębnej.
Decyzja o wyborze sposobu dbania o dziecko należy do rodzica. Wśród oferowanych na rynku produktów warto więc wybierać tak, by zapewniać 100% bezpieczeństwa najmłodszym.
PIŚMIENNICTWO
1. Withford G.M.: Acute and chronic fluoride toxicity. J. Dent. Res., 1992, 71, 5:1249-1254.
2. Jańczuk Z.: O niełatwych problemach współczesnej profilaktyki fluorkowej próchnicy.
3. Chmielnik M. i wsp.: Nieprawidłowości budowy szkliwa zębowego oraz poziom fluorków w szkliwie, ślinie i płytce nazębnej u dzieci eksponowanych od urodzenia na oddziaływanie związków fluoru pochodzenia przemysłowego. Czas. Stomat., 1983, 36, 2:103-1.
4. Stanley B., Heifetz D.: Amounts of fluoride in self-administrated dental products; safety considerations for children. Pediatrics, 1986, 77, 6:876.
5. Bardsen A., Bjorvatn K.: Risk periods in the development of dental fluorosis. Clin. Oral Invest., 1998, 2:155-160.
6. Fejerskov O.et. al.: Dental tissue effects of fluoride. Adv. Dent. Res., 1994, 15-31.
7. Jańczuk Z.: O niełatwych problemach współczesnej profilaktyki fluorkowej próchnicy zębów. 3. Fluorki a zmiany szkliwa. Czas. Stomat., 1983, 36 1:57-60.
8. Jarzynka W. i wsp.: Mikromorfologia zębiny siekaczy szczurów przewlekle narażonych na działanie fluorku amonowego. Czas. Stomat., 1990, 43, 5, 255-260.
9. Lisiecka K.: Intensywność próchnicy i rowojowe wady szkliwa u młodzieży 18-letniej z miejscowości o ponadoptymalnym stężeniu fluorków w wodzie do picia. Metabolizm Fluoru ´92, Szczecin, 1992:65-67.
10. Machoy Z.: O mechanizmie powstawania fluorozy zębów. Czas. Stomat., 1987, 40, 3:186-191.
11. Sikorska-Jaroszyńska M., Czelej G.: Fluor w stomatologii i medycynie. Wydawnictwo Czelej, Lublin, 2000.
12. Chmielnik M. i wsp.: Nieprawidłowości budowy szkliwa zębowego oraz poziom fluorków w szkliwie, ślinie i płytce nazębnej u dzieci eksponowanych od urodzenia na oddziaływanie związków fluoru pochodzenia przemysłowego. Czas. Stomat., 1983, 36, 2, 103-106.
13. DenBesten PK.: Biological mechanisms of dental fluorosis relevant to the use of fluoride supplements. Community Dentistry & Oral Epidemiology. 1999 Feb, 27(1), 41-7.
14. Szpringer-Nodzak M.: Stomatologia wieku rozwojowego. PZWL, Warszawa, 1999.
15. Pawlicki R.: Zęby mleczne z fluorozą w obrazie morfologicznym i mikroanalitycznym. Folia Med. Crac., 1990, 31(4), 51-61.
16. Wigdorowicz-Makowerowa N.: Fluor w stomatologii. PZWL, Warszawa, 1955.
17. Ewa Dąbrowska, Maria Balunowska, Rafał Letko, Nowa Stomatologia 4/2001, s. 22-27.
18. Levy S.M., Kohout F.J.et, al.: Infants fluoride ingestion from water supplements and dentifrice. J. Am. Dent. Assoc., 1995, 126, 12:1625-1632.
19. Ekstrand J.: Pharmacokinetic aspects of topical fluorides. J. Dent. Res., 1987, 66, 5:1061-1065.
20. Whitford G.M. et al.: Topical fluorides: effects on physiologic and biochemical processes. J. Dent. Res., 1987, 66, 5:1072-1078.
21. Adamowicz-Klepalska B. i wsp.: Morfologia narządu zębowego szczura uwarunkowana niedoborową dietą i wysokim stężeniem fluorku sodowego w wodzie pitnej. Czas. Stomat., 1992, 52, 3:147-154.
22. Chlubek D.: Niektóre aspekty prenatalnego metabolizmu fluorków u ludzi. Badania w okresie okołoporodowym. Rozprawa habilitacyjna. Pomorska Akademia Medyczna, 1996.
23. Ewa Fitak, Małgorzata Ponto, Leopold Wagner, Borgis - Nowa Stomatologia 4/2005, s. 209-213.
24. Whitford G.M.: Fluoride in dental products: safety considerations. J. Dent. Res., 1987, 66, 5, 1056-1060.
25. Whitford G.M.: The physiological and toxicological characteristics of fluoride. J. Dent. Res., 1990, 69, 539-549. 26. Whitford G.M.: Acute and chronic fluoride toxicity. J. Dent. Res., 1992, 71,1249-1254.
